Saír de Compostela a media tarde, acelerar polas rectas da estrada da Costa da Morte, que soben e baixan cortando os outeiros das terras do Xallas, frear ao ver os merlóns do Castelo de Vimianzo, darlle unha volta ao adarve e sentir vertixe ao ollar polos matacáns da torre da homenaxe, seguir cara ao mar e parar antes na igrexa de Cereixo, sorprenderse nas tumbas ao ver as de dous que morreron en galego, xa se ve o mar, e pola estrada de Cabo Vilán unha muller confírmanos que imos ben para o Cemiterio dos Ingleses, unha muller que foi percebelleira, antes non era como agora, meu filliño, se iamos aos percebes vestidos no primeiro golpe de mar quedábache a roupa pegada ao corpo, había que baixar nus e os mexillóns dos cantís cortábannos nas pernas, paramos o coche e a muller fala, está a contraluz e tápanos do sol que nos trasvira se se move, ide por aquí e chegades direitiños, e aló imos, ata o lugar máis perigoso de toda a Costa da Morte, onde morreron unha noite de novembro de hai case cento vinte anos cento setenta e dous mariñeiros do Serpent, o acoirazado que bateu contra as rochas da Punta do Boi pasando a formar parte das historias e das lendas destas augas. Os corpos foron enterrados a carón do mar que os foi cuspindo, só separando do resto os do capitán e os oficiais, e aínda hoxe alguén lles pon unhas candeas sobre a campa, que prendemos de novo para que non se apague a súa lembranza. Desfacemos o camiño ata Camelle, onde vai escurecendo a noite como escureceron as pedras de Man cando o mar se volveu da cor da morte cos vertidos do Prestige; o alemán morreu, e morre hoxe tamén o seu museo, morre pola neglixencia do concello que puxo unha cancela para impedir o paso e limpar a conciencia e para poder dicir que fixo algunha cousa, morre pola desidia dos que pasan por aí e ollan impasibles ao desastre, morre porque a arte que non se pode apalpar é arte morta, morre porque morreu Man, e é mellor que morra o seu legado antes de aceptar que un home foi quen de vivir a súa propia vida.
Á mañá seguinte as froitas da praza de abastos, os conchos e unha croucha, a parroquia do último forno de pan de leña que queda na cidade, un bo queixo para facer uns pancheos que serán o xantar debaixo dun carballo en Trasalba, antes de entrar á casa de Don Ramón, o pazo que foi refuxio dun exilio interior e casa aberta de tantos inadaptados que creron no futuro deste pobo, e outra vez polos camiños, a capela de Beiro, cunha estrutura que despista, e a cidade das Burgas que se endilga ao pasar unha curva tras da que se abre o val. Un paseo pola Catedral, pola Praza do ferro, pola Rúa da Paz, a casa de Otero Pedrayo e mais de Risco, diante a de Xocas, coas súas necesidades fisiolóxicas reducidas á mínima expresión, e o coche aparcado á par do muro do cemiterio de San Francisco, onde repousa o Patriarca, e marcha atrás, non vén ninguén, e primeira e segunda e cara á estrada, ourelando os Peares e, á fin, unha cama na rúa Otero Pedrayo de Monforte de Lemos, catro paradas nun mesmo día ao redor dun mesmo nome, o eterno retorno, e un libro de Eliade nos andeis da biblioteca na que amenceremos o domingo, antes de ir ás terras do Brollón, pasando pola casa de Cereixa, que nalgunha historia aínda recende a viño novo, despois subir a Rozavales e beber auga da fonte, tomarlle ao Agustín un augardente entre secretarias e mazás, entre paredes grosas de pedra antiga sobre as que se alza hoxe a casa nova, ir ata o Canón do Sil, veludo verde embaixo entre ladeiras tapizadas de viñedos, Torbeo da outra banda da ribeira, e aínda unha paradiña para curiosear polas adegas de Vilachá, casas pechadas nas que ferve o viño, unha muller que sae da nada como sae tanta xente neste país cando pensamos estar sós, e finalmente baixar outra vez ao val, alí onde a estrada se compón, para volver a Compostela pasando polo Alto do Faro, onde escribe Xohán de Requeixo no escritorio que un día caeu da equipaxe dun coche xusto ao pasar por ese punto. Ao ver o Pedroso, antes de entrar xa na cidade, dicimos o último verso daquel poema do poeta mallorquino Bartomeu Fiol, que é universal porque o podemos dicir, só cambiando o nome, á entrada de calquera lugar ao que voltemos.
Anar de safari per Sa Coma,
arrengar ceps a la Colònia,
pentinar arenals per la Marina,
tesar el llenç estès a Aucanada,
córrer pel Barcarès o la Gola
i encara esvalotar Crestatx.
Quin fotral de comeses en dièsel,
diumenge de citröen i camins,
tot per tornar a Ca'n Pastilla.
Bartomeu Fiol
Da antoloxía Tot jo és una exageració
